«Ազատ Ձայն» լրատվականի հյուրը հուշարձանագետ Սամվել Կարապետյանն է:
– Վրաստանի հայկական եկեղեցիներն ի՞նչ վիճակում են այսօր:
-Վրաստանում, եթե հուշարձանները հայկական են, ուրեմն մեծամասամբ հաշվեհարդար է տեսնվում: Այսօր քիչ բան կա, որ ասենք, այ սա մնացել է անաղարտ վիճակում: Անաղարտ են մնացել հիմնականում բնակավայրերից հեռու, խուլ վայրերում գտնվողները: Չնայած դրանից շատերի վրայի արձանագորթւոյւնները վերացված են:
-Պարոն Կարապետյան, կարծես թե իրավիճակը շտկելու քայլեր չեն ձեռնարկում: Ինչո՞ւ:
-Սա այսօր չի, որ չի արվում: 20 տարվա ընթացքում երբևէ չի արվել և մեկ մտավախության պատճառով. Վրաստանը կփակի ճանապարհը:
-Իսկ ի՞նչ ուղիներ կան, ի վերջո, կգան ժամանակներ, երբ հնարավորություն կլինի, թեկուզ փոքր քայլերով առաջ գնալ:
-Տեղի ունեցածը, եթե մեկ բառով բնութագրենք, հանցագործություն է, իսկ հանցագործությունները օրենքով պատժվում են: Կպատժվի այն ժամանակ, երբ հայցով դիմենք դատարան:
-Նախադեպեր եղե՞լ են:
-Նախադեպեր չեն եղել: Մենք մեր նախնիների և նրանց պատվի տերը չենք:
-Իսկ ո՞րն է պատճառը:
-Խոսեքն Ջուղայի գերզմանոցի մասին: Պետական մակարդակով ի՞նչ արեցինք, իսկ այդ պահպանությունը հնարավոր է միայն պետական մակարդակով: Որպես ազգ` անպատիվ ենք, մեծ հարցերից առաջ կան ավելի փոքր հարցեր: Եվ մինչև գագաթը հասնելը, պետք է բարձրանալ լանջերով: Մենք խոսում ենք գագաթից, բայց ճանապարհը հաղթահարելու խնդիրներն անտեսում ենք:
-Որո՞նք են, այդ մանր խնդիրները:
-Մենք դեռևս թղթի վրա ունենք մի օրենք, որ հայերենը մեր երկրի պետական լեզուն է: Երևի կգա մի օր, որ կջնջենք այդ տողը և կհանենք սահմանադրությունից: Բայց այսօրվա դրությամբ գոնե թղթի վրա կա այդ տողը: Իբրև հայ մարդ, ամեն մեկս ուախանում ենք հայկական արտադրատեսակի համար: Երբևէ ուշադրություն դարձրել ենք, թե ինչ ենք գրում այդ ապրանքների վրա: Հայերենը կամ չկա, կամ ստորադասվում է: Իսկապես մենք պատիվ չունեցող ազգ ենք: Պարզ օրինակով մեկնաբանեմ` հայկական արտադրանքի անձեռոցիկների անունը «Կլեոպատրա»: Ո՞վ է Կլեոպատրան, լուր ունե՞նք: Նա հայոց թագավորին սպանողն է: Իսկ մենք մեծարում ու պատվում ենք: Էսքան են մեր գիտելիքները:
-Հայաստանի տարծքում հայկական եկեղեցիների փաստացի ապականում` հայերի կողմից: Ճի՞շտ եմ:
-Վրացիները, թուրքերը իրենց գործն արել և անում են, մինչդեռ մեր հայրենիքում մեր նկարագիրը շատ աղճատված է: Մենք մեր արմատը չենք զգում, իսկ երբ արմատդ չես զգում, ճիշտ ճանապարհով չես կարող քայլել: Այլմոլորակայինի պես մի բան ենք` դեռևս հայախոս:
– Հայկական հուշարձաննրի ապականման ի՞նչ դեպք կհիշեք:
-Ծաղկաձորն օրինակ ամենհայտնի բնակավայրերից է: Կեչառիս վանական համալիր գնացեք և տեսեք` ինչ է կատարվում: Բոլոր համալիրներն էլ ունեն պետական պահպանության տարածք, իսկ հանույթը փոխանցվում է քաղաքապետարանին, թաղապետարանին և այլն, որպեսզի Տեղական ինքնանակառվարման մարմինները իրազեկ լինեն, թե իբրև պատմական հուշարձան, որ հողատարածքներն են անձեռնմխելի: Ծաղկաձորի քաղաքապետարանը ևս իրազեկ է, թե որ տարածքներն են անձեռնմխելի: Նրանք կարող են ասել, որ վանքը գործող է և իմ իրավասությունից դուրս է, դիմեք Էջմիածին: Իսկ Էջմիածինն ինչ է անում, թույլ է տվել, որ պահպանման գոտուց ներս կապիտալ շինարարություն կատարվի` սուրբ Հարություն եկեղեցուն կից «զխտկվելուե հերթական շինությունը կառուցվի: Եթե հոգևարականը կարող է պղծել հայկական հուշարձանը, մենք իրենից ինչ պետք է սովորենք: Իրենք առաջին պղծողն են:
-Ո՞վ է մեղավոր այդ ամենի համար:
-Այլասերումը համընդհանուր է: Ոչ գյուղապետն է մտածում հուշարձանների մասին, ոչ էլ հոգևորականը: Եթե աշխարհիկ մարդը տեսնում է, որ հոգևորականը գրպանի համար կարող է ոտնատակ տալ վանական համալիր, էլ ինչ:
-Խոսենք Գանձասարի եկեղեցու պարիսպից: Ի՞նչ արդյուք տվեց:
-Գանձասարի պարիսպը տարիներ առաջ վերակառուցվել էր և խայտառակ անորակ: Պարիսպը չէր կարելի երեսապատել, և դա նյութականի հետ կապ չունի: Ազնիվ է հովանավորելու մղումը, ոչինչ չունեմ ասելու, բայց գործի գլուխ կանգնած մարդը պետք է հետևողկան լինի: Ճաշակին համապատասխան գործունեություն չպետք է ծավալել: Գիտխորհրդով հաստատված վերականգնման նախագիծ պետք է լինի ձեռքդ: Այս դեպքում հովանավորը ևս համակրծիք է եղել Պարգև սրբազանի հետ: Ու ստացվել է, որ գործից շատ հեռու 2 մարդիկ նույն պատասխանատվությամբ են մոտեցել հարցին: Մեկը կարծում է, որ եթե սրբազան է, ուրեմն ամեն բան իրավունք ունի, մյուսն էլ համոզված է, որ եթե գրպանը լիքն է, ուրեմն ով կարող է իրեն բան ասել: Առանց հասկանալու, որ եթե Գանձասարը կառուցող իշխանը սրբատաշ քարից պարիսպ չէր դրել, ուրեմն իմաստ չուներ, այն չի չարաշահվել դարեր շարունակ: Ծիծաղելի է մտածել, որ կառուցողը քիչ գումար է ունցել կամ չի ֆայմել: Ծաղկաձորում վանքի շուրջ եղած տապանաքարն ավերվել է և հեռացվել է: Աճյունները բնականաբար չեն տեղափոխվել: Այսինքն մեր փչացվածությունը սահման չունի: Եթե մենք հայրենիքում ենք այսպիսին, ապա լուրջ չէ դատապարտել ուրիշներին:
-Մեր խոսակցությոից հասկանում եմ, որ կարծես թե դեմ եք հոգևորականներին:
-Ցավոք սրտի, այսօր ակամա դարձել եմ դեմ հոգևականների բոլոր նախաձեռնություններին: Որովհետև մեր օրերում հոգևարականները հոգևոր արժեքների կրողը չեն, և դրանից ելնելով` սխալ քայլերն իրարահաջորդ են: Մեր նյութապաշտ հասարկության բաղկացուցիչն է դարձել Էջմիածինը`իր 6000 անձնակազմով:
-Լավ, ի՞նչ եք կարծում կա եկեղեցի կառուցելու անհրաժեշտություն:
-Եվրոպական զարգացած երկրներում, ամեն օր ու ամեն ժամ եկեղեցիներ են փակվում, քանի որ խավարը շատ է նահանջել և աղոթող չկա: Իսկ շենքերն օգտագործվում են: Կապիկի պես սիրում ենք նմանակալել, ինչու սա չենք նկատում: Եկեղեցիներ կառուցվում են հետամնաց երկրնեւոմ. սա օրինաչափություն է:
-Պարոն Կարպետյան, հայի դիմագիծն այսօր ինչպիսի՞ն է:
-Մեր սխալների մեծ մասը գալիս է հայերնաճանաչության շատ վատ վիճակից: Մենք նույնիսկ ինքնաճանաչ չենք: Մենք մեր հայրենիքում տնվորի կարգավիճակում ենք ապրում: Մենք ցեղասպանությունից մազապուրծ եղած հայերի սրունդն ենք, որ պիտի դողանք իրար համար, բայց ինչ ենք անում` հոշոտում ենք, խժռում, քցում: Ասեմ, ամենապարզը, երբ գնում ենք որևէ հուշարձանի մոտ մաքուր օդ շնչելու կամ մի բան ուտելու, ահավոր վիճակում ենք թողնում, մի հսկակայն զիբիլնոցի ենք վերածում այն և գալիս: Ես կրկին մեղադրում եմ հոգևարակններն: Երբ Գեղարդի վանք եմ գնում, այդ լանջը լրիվ աղբ է: Հավատացեք, եթե տեսնենք, մի հոգևորական կռացավ վերցրեց և նետեց աղբաման, օրինակելի կլինի: Իսկ աղբը հիմնականում սիգարետի տուփեր են: Գիտեք, մտածում եմ` ինչպես կարող ենք տարեկան մոտ 365 դոլար մոխրացնել: Պատկերացնում եք` ինչ թիվ է: Երբ Քրք Քրքորյանը 100 մլն դոլար նվիրեց, նախագահն անձամբ գնաց օդանավակայան` պատիվ անելու: Նա, ով չի ծխում գնում է բանակ ծխելով վերադառնում, մինչդեռ հակառակը պիտի լիներ: Մաքրելու կառույց պիտի լիներ: Հայհոյանքը հայակական բանակի պետական լեզուն է:
-Պարոն Կարապետյան, ո՞ր հուշարձաններն այսօր ունեն վերականգնվելու կարիք:
-Այնքան շատ են: Միայն կասեմ, որ նույնսիկ այն հուշարձանները, որոնք կառուցվել են խորհրդային ժամանակներում, հիմա ևս ունեն վերակառուցման կարիք: Կատաստորֆիկ վիճակում են:
