«Ազատ Ձայն»-ն իր ընթերցողին է ներկայացնում ազգագրական որոշակի տվյալներ մեր նախնիների նիստ ու կացի, նախընտրած կերակրատեսակների և պահածոյացման մեթոդների մասին:
Ինչպես հաստատում են անտիկ և հայկական գրավոր աղբյուրները, Հայաստանում հիմնական սննդանյութերը հանդիսացել են հացը, ձավարեղենը և կաթնեղենը: Երկրորդական նշանակություն են ունեցել բուսեղեն և ձկնեղեն կերակուրները: Մսեղենն ստացվում էր անասնապահությունից (որսորդությունը երկրորդական աղբյուր է հանդիսացել):
Երկրագործությունն առատ աղբյուր էր հատիկային կերակուրների համար: Ցորենը, գարին, կորեկը, եգիպտացորենը, լոբազգիները և այլն մշակվում էին Հայաստանի գրեթե բոլոր շրջաններում: Ամենուրեք մշակել են յուղատու բույսեր: Բուսական սննդին են ծառայել բանջարաբուծությունը, կանաչամշակումը, բոստանային մշակույթները, պտղաբուծությունը և այգեգործությունը: Իբրև օժանդակ միջոց օգտագործվել են վայրի բույսերը, որոնց մի մասն այսօր էլ բանեցվում են որպես աղցան ու բուժամիջոց: Ձկնեղեն սնունդը հին Հայաստանում պետականորեն կազմակերպված չի եղել. գետափնյա և լճափնյա վայրերում ժողովուրդն ըստ իր հայեցողության ձուկ է որսացել, որը երբեմն իբրև ապրանք՝ ներքին և արտաքին շուկա է հանվել:
Հացը սննդի հիմնական տեսակն է, որի պատրաստման տարբեր եղանակները հայտնի են խոր անցյալից: Լավաշն ամենաընդհանրացած ու սիրված հացատեսակն էր: Այն թխվում էր թոնրի մեջ: Հունցելը, գնդելն ու թխելը տանտիկինը մենակ էր կատարում: Բայց բնորոշ էր նաև 2-4 կնոջ համագործակցությունը՝ աշխատանքի բաժանմամբ: Այն բոլոր շրջաններում, ուր հացը կարելի է երկար պահել, մեծ քանակությամբ թխելու համար հրավիրում էին ազգակից կամ հարևան կանանց: Անցյալում կային հացթուխ կանայք, որոնք հացարար անունն էին կրում. Նրանք վարձով թխում էին ունևոր գերդաստանների հացը:
Լավաշից բացի թոնրի մեջ թխում էին նաև հաստ, երկարաձև և կլոր հացատեսակներ, ծիսական բոլոր հացերը՝ գաթա և այլն: Անասնապահներն ամառանոցներում սաճի վրա հաստ լավաշ էին թխում:
Հացի և մյուս սննդամթերքների տարատեսակները տարվա տարբեր եղանակներին շրջանառության մեջ դնելու նպատակով՝ հայ ժողովուրդը ստեղծել է պահածոյացման բազմազան ձևեր: Այսպես. միսը պահածոյացվում էր սեփական յողի մեջ՝ սառը տեղ պահելով (տհալ) և ապխտելով, ձուկը՝ չորացնելով և աղը դնելով, պանիրը՝ աղաջրով կամ պանիրն ու լոռը կճուճով մոխրի մեջ թաղելով և տիկերի մեջ պահելով, մածունը՝ քամելով, կարագն ու չոր սերը՝ քամած մածնի մեջ դնելով, թանը՝ չորաթանի ձևով, լավաշ հացը՝ արևի տակ չորացնելով, խաղողը, ձմերուկը և հատապտուղները՝ հով նկուղներում կախելով, խնձորը՝ չոր հողով, խաղողը և ընկույզի միջուկը՝ շարոցով, դեղձը՝ ալանի անելով, շաղգամը, գազարը, կաղամբը և վայրի արմատեղենները՝ գետնի մեջ թաղելով, բոլոր վայրի մշակովի բանջարեղենները՝ թթու դնելով և այլն:
Սննդամթերքների տարատեսակների վերաբերյալ բավական վկայություններ կան մատենագիրների երկերում: Հիշատակված կերակուրներից են՝ մսեղեն, ընդեղեն, բանջարեղեն, կաթնեղեն, ձկնեղեն ճաշերը: Այդ տվյալներից ակնհայտ երևում է, որ ազգային կերակուրներն իրենց անուններով և բովանդակությամբ մեզ են հասել աննշան փոփոխություններով և այժմ կազմում են հայկական խոհանոցի հարուստ տեսակները:
Հին Հայաստանում կերակուրների մի մասի պատրաստումը կապված է եղել զանազան ծիսակատարությունների հետ: Այդ կերակուրները մեծ մասամբ եփվում էին դրսում՝ մեհյանների, սրբավայրերի, վանքերի ու եկեղեցիների մոտ և նվիրված էին գլխավրապես երկրագործությունն ու անասնապահությունը հովանավորող աներևույթ ուժերին: Հնագույն ծիսական կերակուրներից էին հարիսան, խաշը և կաթնապուրը: Հարիսան նվիրված էր հատիկամշակությանը, կաթնապուրը՝ կաթնամթերքների առատության ապահովմանը և խաշը՝ անասնապահության հաջողությանը: Այդ կերակուրները XIX դարում ամնապատվավորն էին համարվում նաև համայնքային բնույթի կոլեկտիվ աշխատանքներ կատարելիս և այլ դեպքերում:
«Ազատ Ձայն» լրատվականի նութերն օգտագործելիս պարտադի՛ր նշեք սկզբնաղբյուրը նյութի հիպերակտիվհղումով:
